Znane i nieznane zwyczaje wielkanocne
Święta Wielkanocne (w Polsce obchodzone już od X wieku) obfitują w tradycje i zwyczaje ludowe, z których część jest wciąż żywo kultywowana, a część coraz bardziej zanika lub przetrwała w nieco zmienionej formie. W zależności od tego, w jakiej części kraju mieszkamy, możemy znać różne tradycje i zwyczaje Świąt Wielkanocnych. Oto niektóre z nich.
Tak przed laty, jak i obecnie, w Niedzielę Palmową – zwaną kiedyś wierzbną lub kwietną, idziemy do kościoła, by poświęcić palmy. Dawniej robiono palemki samodzielnie – z wierzbowych gałązek, bukszpanu, porzeczek, malin, suszonych ziół, piórek i kwiatów, dziś raczej kupujemy gotowe. Poświęconej palmie przypisywano magiczne właściwości: pola i uprawy miała chronić przed gradobiciem, domowników strzec przed chorobami, a dom przed piorunami. By ustrzec się bólu gardła i zapewnić sobie zdrowie – połykano bazie z palemki. Zaś, by przekazać magiczne siły, delikatnie bito nią nie tylko domowników, ale również zwierzęta i dobytek.
Po dziś dzień zachował się zwyczaj święcenia pokarmów w Wielką Sobotę. Dawniej święcono wszystkie pokarmy, które miały zostać spożyte w czasie wielkanocnego śniadania! Dzisiaj święcimy w kościele tylko symboliczne pokarmy, które mieszczą się w niewielkim, zazwyczaj wiklinowym koszyku. Zawartość takiej święconki może być też różna, w zależności od danego regionu. Nie może jednak zabraknąć: jajek, chleba, kiełbasy lub wędlin, soli, baranka (z masła lub cukru), chrzanu oraz kawałka domowego ciasta. Każdej z potraw przypisywano symboliczne znaczenie.
Wielkanocna tradycja, która przetrwała w Polsce i którą wszyscy znamy jest również zwyczaj malowania jajek na Święta. Wywodzi się jeszcze z wierzeń, gdzie jajko miało bardzo ważne znaczenie. W starosłowiańskich wierzeniach symbolizowało siły witalne i podobnie jak dzisiaj – początek nowego życia. Pośredniczyło między światem ludzkim, a duchów i bogów.
Na Podkarpaciu zachował się jeszcze dawny zwyczaj „wieszania Judasza”. Wykonywano słomianą kukłę i ubierano ją w obdarte ubrania. Początkowo kukłę wieszano na wieży kościoła, a później na drzewie lub słupie. Strącano ją, włóczono po wsi, okładano kijami, a na końcu podpalano i wrzucano do stawu lub rzeki, by w symboliczny sposób wymierzać sprawiedliwość zdrajcy – Judaszowi.
Na Kujawach wraz z nadejściem Wielkiego Piątku i końcem postu, świętowano koniec pokuty – urządzano symboliczny pogrzeb uprzykrzonego żuru i śledzia, które w czasie Wielkiego Postu były najczęściej spożywanymi pokarmami. Wynoszono z domu gar wypełniony żurem i zakopywano w ziemi lub wylewano, a na wierzbie zawieszano wyciętego z drewna lub tektury śledzia. Tradycji tej towarzyszyły żartobliwe przyśpiewki.
Krakowskie zwyczaje i tradycje to do dziś jeszcze obchodzone w niektórych małopolskich wsiach w Niedzielę Palmową tzw. Pucheroki. Są to barwnie ubrani chłopy w wieku szkolnym, z wysokimi, stożkowymi czapkami z bibuły, ubrani w kożuchy i z ubrudzonymi smołą twarzami. Śpiewają i wygłaszają oracje oparte na dawnych pieśniach i wierszykach. Za swoje wystąpienie otrzymują drobne podarki, które zbierają do koszyka.
Poniedziałek Wielkanocny kojarzy nam się przede wszystkim ze zwyczajem oblewania wodą innych osób, dzisiaj znanym jako śmigus-dyngus. Dawniej były to dwa odrębne zwyczaje. Śmigusem zwano symboliczne smaganie witkami wierzbowymi po nogach i oblewanie zimną wodą, dyngus zaś polegał na wykupieniu się od śmigusa poprzez podarowanie tradycyjnej pisanki lub innego przysmaku ze świątecznego stołu.
W niektórych miejscowościach w Polsce wciąż organizowany jest Emaus, czyli odpust. Najpopularniejszy odbywa się w Poniedziałek Wielkanocny w Krakowie. Towarzyszą mu liczne kramy z atrakcjami dla dzieci i kiermaszami ludowych wyrobów.
W niektórych miejscowościach na Śląsku w Lany Poniedziałek chodzą Śmierguśnicy. Są to młodzi chłopcy, którzy przebierają się w pstrokate stroje, ubierają kapelusze zdobione kolorową bibułą i własnoręcznie wykonane maski, by nikt ich nie rozpoznał. Przy dźwiękach muzyki, chodzą od domu do domu lub łapią dziewczęta na rynku, polewają je wodą lub wrzucają do wanny. Polewanie ma wróżyć szczęście i pomyślność.
Inny ludowy zwyczaj, obchodzony dawniej w Poniedziałek Wielkanocny to Kurek dyngusowy. Młodzi chłopcy wozili na wózku przystrojonego koguta i tak obchodzili domy w całej wsi. Przy tym śpiewali, zbierali datki, polewali panny wodą, a wszystko miało charakter „zalotów” do panien na wydaniu.
To tylko wybrane zwyczaje i tradycje wielkanocne. W różnych regionach kraju mogą być znane i kultywowane jeszcze inne.
Źródła: https://www.garneczki.pl/blog/tradycje-i-zwyczaje-wielkanocne-w-polsce/
